Bong bóng AI: Khi thế giới sống trong kỳ vọng lớn gấp 17 lần dot-com — và đâu là tương lai công bằng của trí tuệ nhân tạo

1. Cơn sóng AI – lớn nhất lịch sử, mạnh hơn cả dot-com

Theo báo cáo từ MacroStrategy Partnership, quy mô đầu tư toàn cầu vào lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) hiện gấp khoảng 17 lần so với bong bóng Internet cách đây 25 năm.

Nếu thời kỳ dot-com là cuộc cách mạng của “thông tin và kết nối”, thì AI đang mở ra cuộc cách mạng của “nhận thức và tư duy máy”.
Từ Nvidia, OpenAI, Microsoft, Google cho đến hàng nghìn startup mới mọc lên mỗi tháng, AI đã trở thành biểu tượng của tăng trưởng, niềm tin và… đầu cơ.

“Không có bong bóng nào hoàn toàn xấu — nó chỉ cho thấy nhân loại đang đầu tư quá nhanh vào một tương lai chưa sẵn sàng.”
— Julien Garran, MacroStrategy Partnership

2. Khác với dot-com: Bong bóng AI là cuộc đặt cược vào hạ tầng thật

Dot-com năm 2000 chủ yếu là câu chuyện “mã nguồn và mơ ước” — những website không doanh thu nhưng có định giá tỷ đô.
AI thì khác: nó kéo theo toàn bộ chuỗi hạ tầng vật lý.

Từ nhà máy sản xuất chip, trung tâm dữ liệu, điện năng tiêu thụ, đến các cụm máy tính huấn luyện mô hình lớn (LLM) — tất cả đều đang mở rộng với tốc độ chưa từng có.
Mỗi GPU cao cấp có giá hàng chục nghìn USD, và một trung tâm dữ liệu AI có thể tiêu thụ điện năng bằng cả một thành phố nhỏ.

Điều đó khiến rủi ro của “bong bóng AI” vượt xa phạm vi ảo.
Nếu dòng vốn rút đột ngột, sự chấn động sẽ không chỉ là trên sàn chứng khoán, mà là toàn bộ chuỗi cung ứng vật lý của thế giới.

3. Kỳ vọng quá nhanh, lợi nhuận quá chậm

Các doanh nghiệp đang chi hàng chục triệu USD để tích hợp AI — nhưng năng suất và lợi nhuận thực tế chưa theo kịp kỳ vọng.

“AI đang thay đổi tốc độ của thế giới, nhưng chưa thay đổi cấu trúc lợi nhuận.”
— Olask Insights

Một phần nguyên nhân là AI hiện vẫn chủ yếu tạo ra giá trị gián tiếp: hỗ trợ, tự động hóa, tăng năng suất cá nhân.
Nhưng chưa tạo ra doanh thu cốt lõi như cách Internet từng giúp hình thành Amazon, Google hay thương mại điện tử.

Vì vậy, giá trị của AI đang được định giá quá sớm so với thời điểm thực thi.
Điều này không đồng nghĩa AI vô dụng — mà chỉ cho thấy con người đang đi nhanh hơn khả năng của công nghệ.

4. Khi bong bóng vỡ – điều gì còn lại?

Bong bóng dot-com từng khiến hàng nghìn công ty phá sản, nhưng từ đó Google, Amazon, eBay, Salesforce đã trỗi dậy và định nghĩa lại thế giới.

AI cũng sẽ đi theo quỹ đạo tương tự.
Khi cơn sốt qua đi, phần “ảo tưởng” sẽ biến mất, nhưng phần “giá trị thật” — chip, dữ liệu, mô hình, thuật toán và ứng dụng thiết thực — sẽ trở thành nền móng của nền kinh tế số tiếp theo.

Nói cách khác:

Bong bóng sẽ vỡ, nhưng tương lai không sụp đổ.

5. Cân bằng giữa thực tế và ảo tưởng

AI không phải “ảo tưởng mới” — nó là bước tiến tất yếu của nền công nghiệp thông tin.
Điều mà thế giới cần lúc này không phải là bi quan, mà là cân bằng lại kỳ vọng.

AI đã chứng minh sức mạnh ở cấp độ ngôn ngữ, hình ảnh, mô phỏng. Nhưng khi muốn mở rộng sang giáo dục, y tế, tài chính hay quốc phòng, công nghệ này cần thời gian, dữ liệu chuẩn hóa và hành lang pháp lý.

Sự bùng nổ vốn hiện nay, nếu không đi kèm chiến lược dài hạn, có thể khiến chúng ta lặp lại sai lầm dot-com: quá nhiều tiền, quá ít giá trị thật.

6. Dự báo 10 năm tới: Một bức tranh hai màu

7. Việt Nam – cơ hội trong vùng nhiễu

Việt Nam đang ở vị trí thú vị: vào sau, nhưng có thể đi tắt nếu chọn đúng hướng.
Thay vì chạy theo các mô hình AI tổng quát, startup Việt nên tập trung vào AI ứng dụng (Applied AI) — những giải pháp nhỏ, thiết thực, có tác động rõ ràng:

• AI trong nông nghiệp: nhận diện sâu bệnh, tối ưu năng suất.

• AI trong tài chính: chấm điểm tín dụng thông minh.

• AI trong logistics: tối ưu tuyến đường, giảm nhiên liệu.

• AI trong y tế: hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh và chăm sóc từ xa.

Nếu làm đúng, Việt Nam không cần tạo ChatGPT, nhưng có thể tạo hàng nghìn “AI hữu dụng” phục vụ đời sống.

8. Lời kết: Bong bóng không giết được tương lai

Mọi cuộc cách mạng công nghệ đều đi qua giai đoạn điên rồ.
Từ đường sắt, điện, Internet đến blockchain — bong bóng chỉ là bước khởi động của tiến hóa.

“AI sẽ không thay thế con người. Nhưng con người biết dùng AI sẽ thay thế những người không biết.”

Trí tuệ nhân tạo không phải phép màu, nhưng nó là công cụ mạnh mẽ nhất mà nhân loại từng tạo ra.
Câu hỏi duy nhất còn lại: chúng ta sẽ dùng nó để xây dựng giá trị thật — hay thổi thêm một bong bóng khác?

Tác giả: Olask Insights – Chuyên mục Phân tích & Tương lai số

Biên tập: Randy Le – Kỹ sư phần mềm & Nhà nghiên cứu hệ thống AI thực dụng
Nguồn tham khảo: MacroStrategy Partnership, Bloomberg, CafeF, OpenAI Research, Olask DataLab (2025)